Co to w ogóle jest przestępstwo skarbowe.

Lata doświadczeń w obszarze przestępczości gospodarczej w charakterze prokuratora pokazały mi wyraźnie, że kodeksu karnego skarbowego nie rozumie prawie nikt:

• bardzo mało adwokatów – czy szerzej: obrońców – potrafi sensownie poprowadzić obronę w tego typu sprawach,
• prokuratorzy często nie rozumieją dokładnie, czego dotyczą te sprawy i w dużo za dużym stopniu ufają urzędnikom skarbowym,
• sami urzędnicy skarbowi, najczęściej przechodzący do komórek karno-skarbowych z komórek ds. kontroli lub postępowań podatkowych (przy powołaniu KAS także z byłych urzędów celnych), zbyt bezpośrednio przekładają na pracę na nowym odcinku swoje wcześniejsze doświadczenia. A przesłanki odpowiedzialności podatkowej i karnej są zupełnie inne,
• sędziowie karni – zawieszeni między setkami spraw karnych i wykroczeniowych w referacie (zwłaszcza w sądach rejonowych, ale co do zasady wszystkie przestępstwa skarbowe należą do właściwości tych sądów) często nie mają czasu ani możliwości specjalizacji,
• last but not least – sami przedsiębiorcy często dokładnie nie wiedzą, za co można ponieść odpowiedzialność karno-skarbową, jakie są zasady tej odpowiedzialności, a także, co bardzo ważne, jakie mają prawa i jak mogą się bronić. Zwłaszcza, gdy zarzuty nie są uzasadnione. 

Tytułem ciekawostki, kilka dni temu rozmawiałem ze znanym adwokatem (założycielem i partnerem zarządzającym dużej kancelarii z biurami w kilku miastach w Polsce), który powiedział mi, że – znając wszystkie liczące się osoby w branży – jest w stanie wskazać dwie (DWIE!) osoby, które dobrze rozumieją KKS. Nie za mało? To nie była opinia niezadowolonego klienta. To opinia z serca branży.

Poszczególne wpisy będę adresował w sposób szczególny właśnie do przedsiębiorców. Dlaczego? 

Po pierwsze dlatego, że prawnik, jeżeli naprawdę chce, zawsze może sobie doczytać. I na tym polega jego praca. 

Po drugie dlatego, że nieznajomość i brak zrozumienia przepisów przez którąkolwiek z pozostałych osób wymienionych wyżej (urzędnika, prokuratora, sędziego, obrońcę) może w bezpośredni i drastyczny sposób dotknąć właśnie podatnika. Dlatego – drogi Podatniku – zaufaj swojemu prawnikowi, ale dobrze, żebyś podstawy rozumiał.

Zaczynamy?

1. Co to w ogóle jest przestępstwo skarbowe?

Pisząc najogólniej, to czyn zabroniony opisany w kodeksie karnym skarbowym (KKS). Można je też w uproszczeniu opisać jako przestępstwa podatkowe.

Przestępstwa skarbowe mogą być bardzo różne, ale mają jeden wspólny mianownik – w jakiś sposób są związane z interesem finansowym państwa. 

Należą do nich przykładowo:

• niezłożenie deklaracji podatkowej mimo uzyskania dochodu,
• zatajenie części dochodu i nieujawnienie jej w złożonej deklaracji podatkowej,
• długotrwałe i celowe niewpłacanie należnych podatków albo zaliczek na podatki (mimo ich wykazania w deklaracji),
• nieprowadzenie ksiąg rachunkowych, KPiR, ewidencji sprzedaży w ryczałcie, rejestrów VAT,
• prowadzenie ksiąg rachunkowych, KPiR, ewidencji sprzedaży w ryczałcie, rejestrów VAT w sposób nierzetelny,
• przemyt na terytorium Polski papierosów bez znaków akcyzy,
• wyłudzenie nienależnego zwrotu podatku VAT,
• niezłożenie organowi podatkowemu obowiązkowej informacji, np. dotyczącej cen transferowych, schematów podatkowych MDR czy informacji FATCA,
• utrudnianie kontroli podatkowej lub celno-skarbowej np. przez zniszczenie ksiąg rachunkowych i innych dokumentów dotyczących prowadzonej działalności gospodarczej,
• urządzenie lub prowadzenie gier hazardowych bez koncesji lub zezwolenia.

Wszystkie te przykłady mają charakter ilustracyjny, a przestępstw skarbowych jest wiele więcej.

Skazanie za przestępstwo skarbowe jest wpisywane do Krajowego Rejestru Karnego – zupełnie tak samo jak skazanie za „zwykłe” przestępstwo.

Niektóre mniej szkodliwe społecznie czyny stanowią wykroczenia skarbowe (trochę podobnie jak w „zwykłym” prawie karnym, gdzie mamy przestępstwa i wykroczenia).

2. Czy przestępstwa skarbowe są też opisane w innych ustawach?

Nie. Przestępstwa skarbowe są zawarte tylko w kodeksie karnym skarbowym (kks).

Jeżeli w jakiejś innej ustawie jest opisane jakieś zabronione zachowanie, które w zasadzie jest podobne do przestępstw z kks i też dotyczy interesu finansowego państwa albo ksiąg rachunkowych (np. niezłożenie sprawozdania finansowego w Krajowym Rejestrze Sądowym, sporządzenie nieprawdziwego sprawozdania czy tzw. zbrodnie vatowskie w kodeksie karnym), to jest ono przestępstwem „zwykłym”, a nie skarbowym. Stosujemy do niego przepisy z kodeksu karnego.

3. Jakie zasady stosujemy do przestępstw skarbowych

Zgodnie z ogólną zasadą, do przestępstw skarbowych nie stosujemy ogólnych przepisów kodeksu karnego (trzeba jednak uczciwie przyznać, że jest od tej zasady dobrych kilkadziesiąt wyjątków, które sprawiają, że jest bardziej dziurawa niż ser szwajcarski). 

KKS wprowadza „własne” ogólne zasady odpowiedzialności za przestępstwa skarbowe. Są one częściowo (ale tylko częściowo!) podobne do ogólnych zasad prawa karnego.

Jeżeli chodzi o przepisy proceduralne (czyli te, które będą regulować samo postępowanie przed sądem, a wcześniej prokuratorem bądź urzędnikiem – np. jakie dowody można przeprowadzić, ile czasu powinno trwać śledztwo, co musi być zawarte w akcie oskarżenia, przed jakim sądem będzie toczyć się sprawa itp.), generalnie KKS odwołuje się w tym zakresie do przepisów kodeksu postępowania karnego. Tutaj też jednak istnieje sporo wyjątków. Są też specyficzne przepisy, które mają zastosowanie tylko w postępowaniu karno-skarbowym.

Żeby skutecznie poprowadzić obronę w postępowaniu o przestępstwo skarbowe, trzeba dobrze rozumieć zarówno zasady, jak i doskonale znać wyjątki i odrębności. Zwykła znajomość „ogólnego” prawa i postępowania karnego może nie wystarczyć.

4. Czy za podatki (a w zasadzie – za przestępstwa podatkowe) można trafić do więzienia?

Najkrócej: TAK. 

Zagrożenie karne za wiele przestępstw skarbowych, w tym te najczęściej popełniane i ścigane, obejmuje karę do 5 lat pozbawienia wolności (dla recydywistów albo osób podlegających karze łącznej ta górna granica może być zaostrzona). 

To nie teoria. W praktyce spotkałem się z wieloma przypadkami prawomocnego wymierzenia kary pozbawienia wolności za takie przestępstwa. 

Dodatkowo, w toku postępowania o przestępstwo skarbowe można stosować wszystkie środki zapobiegawcze. Wszystkie, więc także tymczasowe aresztowanie. Z tym też niejednokrotnie spotkałem się w praktyce. 

Trzeba więc mieć świadomość, że za podatki można trafić do więzienia. I z tą świadomością podejmować decyzję o wyborze obrońcy w takim postępowaniu.

Żeby lekcja była skuteczna, nie może być zbyt długa.

Na dziś chyba wystarczy, prawda? 😉